بررسی جهاد تبیین در سیره فقهی مقام معظم رهبری
«جهاد تبیین» موضوعی است که ماه‌های اخیر در بیانات مقام معظم رهبری بارها مورد تأکید و اشاره قرار گرفته است و رهبر انقلاب اسلامی ابعاد مختلف آن را توصیف کرده‌اند. «جهاد تبیین» یک فریضه است. «جهاد تبیین» یک فریضۀ قطعی و یک فریضۀ فوری است و هر کسی که می¬تواند [باید اقدام کند].» (19/11/1400) خطابی عمومی که همۀ افراد جامعه در جنگ رسانه‌ای دشمن علیه حقایق انقلاب اسلامی مردم ایران، مخاطب آن هستند و می‌توانند ایفای نقش کنند؛ اگرچه مسئولین در این زمینه وظایف سنگین‌تری بر دوش دارند. این گفتار در نظر دارد تا وجوب جهاد تبیین را با توجه به منظومه فقهی ایشان، مورد بررسی قرار دهد.
جهاد یکی از مهم‌ترین ارکان دینی است و وجوب آن از ضروریات دین مبین اسلام به شمار می‌رود و شامل هر نوع جهادی مثل جهاد تبیین می‌شود.
جهاد به معنی تلاش و مبارزه‌ای است که برای دعوت به اسلام و بسط و گسترش آن و یا به عنوان دفاع از تجاوز دشمن انجام می‌گیرد.(رساله آموزشی احکام عبادات، ص 274)
با توجه به تعریف جهاد می‌توان جهاد تبیین را نیز در ذیل مفهوم جهاد قرار داد. به این صورت که تبیین می‌تواند یا در راستای دعوت به اسلام و بسط و گسترش آن و یا برای دفاع از تجاوز دشمن باشد.
تبیین حقایق دین اسلام و انقلاب اسلامی و برملا کردن فتنه‌ها و دروغ‌های دشمن می‌تواند زمینه ساز برای دعوت و گسترش دین اسلام و انقلاب اسلامی باشد و نوعی دفاع از مرزهای فرهنگی و سیاسی و اجتماعی قلمداد شود.
جهاد بر دو قسم است: ابتدایی، دفاعی
۱. ابتدایی: آن است که برای برداشتن موانع دعوت به اسلام انجام شود و سپاه اسلام بدون آن که حمله‌ای از سوی دشمن شده باشد با هدف از بین بردن موانع تبلیغ اسلام و برداشتن موانع مسلمان شدن سرزمین‌های دیگر و گسترش اسلام و اعلای کلمۀ حق و برپایی شعایر دینی و هدایت کفار و مشرکان و برانداختن شرک و بت‌پرستی به جنگ و جهاد بپردازند. (در حقیقت هدف از جهاد ابتدایی کشور گشایی نیست، بلکه دفاع از حقوق فطری ملت‌هایی است که توسط قدرت‌های کفر و شرک و استکبار از خدا پرستی و توحید و عدالت محروم شده‌اند)(همان)
جهاد تبیین می‌تواند به‌صورت ابتدایی هم صورت گیرد به این صورت که با تبیین جهادی حقایق و معارف دینی و بیدار نمودن فطرت انسانی به‌وسیله ابزارهای رسانه‌ای به قلوب مردم در اقصا نقاط جهان نوعی جهاد را حاصل نمود و آن‌ها را به دین مبین اسلام دعوت نمود و یا آن را گسترش داد.
۲. دفاعی: آن است که به عنوان دفاع و جلوگیری از تجاوز دشمن انجام گیرد و زمانی است که دشمن به سرزمین‌های مسلمانان و مرز و بوم آن‌ها هجوم آورد و قصد تسلط سیاسی یا نظامی یا فرهنگی یا اقتصادی نسبت به آنان داشته باشد.(همان)
در زمان کنونی، جهاد دفاعی در بحث جهاد تبیین خیلی واضح‌تر است، چرا که استکبار جهانی بیشتر از زمان‌های دیگر به سرزمین‌های مسلمانان هجوم آورده و بر برخی از آن‌ها تسلط سیاسی و نظامی و فرهنگی و اقتصادی پیدا کرده و یا قصد تسلط آن‌ها را دارد و در مقابل باید مردم بیدار باشند و این به تبیین جهادی نیاز دارد.
برخی ویژگی‌های جهاد ابتدایی که بر جهاد تبیین هم صادق است:
۱. جهاد ابتدایی اختصاص به زمان پیامبر (ص) و امام معصوم (ع) ندارد و فقیه جامع‌الشرایطی که متصدی ولایت امر مسلمین است در صورت وجود مصلحت می‌تواند حکم به جهاد ابتدایی کند. (رساله آموزشی احکام عبادات، ص275)
در جهاد تبیین ابتدایی هم این‌گونه است و فقیه جامع‌الشرایط می‌تواند حکم به جهاد تبیین ابتدایی نماید هر چند در زمان حاضر این نوع جهاد شاید مصداق نداشته باشد.
۲. اهل کتاب (مانند یهودی‌ها و مسیحی‌ها و زرتشتی‌ها) تا زمانی که مطیع قوانین و مقررات دولت اسلامی که در حمایت آن زندگی می‌کنند باشند و کاری که منافی با امان است، انجام ندهند حکم مُعاهَد را دارند (یعنی باید جان و مال و آبروی آنان حفظ شود و حقوق مشروع و قانونی آن‌ها مراعات گردد).(همان)
این شامل جنگ رسانه‌ای اهل کتاب با نظام اسلامی نیز می‌شود و اگر یهودیان و مسیحیان و زرتشتیانِ مورد حمایت نظام اسلامی به مقابله بیانی اعم از کتبی و شفاهی علیه نظام اسلامی وارد شوند، در امان نظام اسلامی نخواهند بود و حقوقشان لغو خواهد شد.
۳. هرگاه کفار به سرزمین اسلامی حمله کنند و کسانی از آنان به دست مسلمین اسیر شود، سرنوشت اسیران جنگی در دست حاکم اسلامی است و آحاد مسلمانان حق تعیین سرنوشت اسرا را ندارند، بنابراین جایز نیست که یکی از مسلمانان یک کافر کتابی یا غیر کتابی، اعم از زن یا مرد را در سرزمین کفر یا سرزمین مسلمانان به تملک خود درآورد. (همان)
برخی از افرادی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به جنگ و مقابله بیانی و ترغیب مردم به شورش و جنگ علیه نظام اسلامی پرداخته‌اند، مورد تعقیب توسط نظام اسلامی قرار گرفته و طبق قانون به سزای عمل خود رسیده‌اند.
۲. جهاد دفاعی
۱. دفاع از اسلام و مسلمین واجب است و متوقف بر اذن والدین نیست، ولی در عین حال سزاوار است که انسان تا می‌تواند رضایت آنان را جلب کند. (همان)
وقتی ولی امر مسلمین فرمان جهاد تبیین را می‌دهند بر همه واجب است که جهاد کنند و کسی نمی‌تواند از این وظیفه جلوگیری نماید.
۲. اگر حفظ نفس محترمه و جلوگیری از وقوع قتل مستلزم دخالت فوری و مستقیم باشد، این کار جایز بلکه شرعاً از باب وجوب حفظ جان نفس محترمه واجب است و از جهت ثبوتی متوقف بر کسب اجازه از حاکم و یا وجود امر به آن نیست، مگر آن که دفاع از نفس محترمه متوقف بر قتل مهاجم باشد که صورت‌های متعددی دارد که احکام آن‌ها هم ممکن است متفاوت باشد. (همان)
با توجه به تعریف و اقسام و ویژگی‌های جهاد و مقایسه و ارزیابی آن با جهاد تبیین می‌توان به این نتیجه رسید که جهاد تبیین در عرض جهاد فقهی نیست و در طول آن است و نوعی جهاد محسوب می‌شود که بر حسب زمان و مکان توسط امام معصوم و یا ولی فقیه صادر می‌شود و بر کسانی که توان چنین جهادی را داشته باشند واجب است که به امر ولی خود جامه عمل بپوشانند و در صورت سرپیچی احکام تکلیفی و وضعی خود را خواهند داشت.
منابع:
رساله آموزشی احکام عبادات مقام معظم رهبری، انتشارات انقلاب اسلامی
تارنمای فارسی دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری: https://farsi.khamenei.ir