با شروع مرمت بنای بلند مرتبۀ اقتصادی کشور و باز تعریف نظام پرداخت یارانه‌ها به سود مردم و در جهت بهبود وضعیت اقتصادی خانوارها و قطع دست دلالان و قاچاقچیان از رانت گسترده اجرای این طرح، کم کم اثرات آن در کشور و صد البته در کشورهای منطقه بعد از حذف یارانه اقلامی مثل روغن و آرد گندم هویدا شده و به همراه این تحولات چندین گزاره نیز با این گزارش‌ها اثبات شد که به آن اشاره می‌کنیم.
نخستین مطلب؛ خط بطلانی بر این ادعا که اجرای این طرح موجب کنترل قیمت کالاها و اجناس مصرفی مردم می‌شود، کشیده شد. چون به گزارش‌های مختلف در مدت اجرای تخصیص این ارز، نه تنها قیمت‌ها کاهش نیافت بلکه در سرتاسر کشور نتیجۀ عکس داده و اجناس با افزایش قیمت مواجه شدند.
دومین مطلب؛ نشان داد که این طرح در زمان تصویب که به روزهای ابتدائی سال 1397 و با عدم آینده نگری مناسب برای تمام کالاها اختصاص یافت، چقدر خام و بدون مطالعه صحیح و عمیق صورت گرفته. به عنوان مثال به بخشی از افزایش قیمت‌هایی که در این دوره اتفاق افتاد توجه فرمائید:
از زمان اختصاص ارز ترجیحی تا به امروز متوسط قیمت کالاهای اساسی با رشد بیش از 400 درصدی روبرو بوده است. به طور مثال قیمت شیر نایلونی 900 گرمی تا پیش از اختصاص ارز ترجیحی یک هزار و 525 تومان بوده است. با وجود اینکه نرخ ارز ترجیحی همان 4200 تومان باقی مانده اما نرخ همان محصول در میانه‌های اردیبهشت سال جاری و قبل از حذف ارز ترجیحی 8 هزار و 100 تومان بوده است که حکایت از رشد 431 درصدی دارد. (خبرگزاری تسنیم به نشانی: http://yun.ir/udl7m3)
مطلب مهم بعدی در عدم موفقیت اجرای این طرح مربوط به فروش کالاهای دارای ارز ترجیحی ایران در کشورهای همسایه می‌شود به نحوی که در بازارهای عراق، پاکستان، کویت، بحرین، امارات و … آرد، روغن، ماکارونی و سایر محصولات تولید شده با ارز ترجیحی به وفور یافت می‌شود.
در واقع ارز ترجیحی کشور که هدف از تخصیص آن کمک به اقشار ضعیف جامعه عنوان می‌شد، نصیب قاچاقچیانی که کالاهای خود را به کشورهای همسایه انتقال داده و درآمد‌های کلانی از این طریق کسب کرده‌اند. در برخی موارد نیز شاهد پدیده عجیبی به نام صادرات یارانه بودیم یعنی مثلا در مورد ماکارونی که مواد اولیه آن با ارز ترجیحی تأمین می‌شد، صادرات با قیمت تمام شده پایین‌تری صورت می‌گرفت و بهای آن به جیب عده‌ای خاص می‌رفت!
کمبود آرد در کشورهای عراق، پاکستان و دیگر کشورهای همسایه پس از آزاد سازی قیمت آرد در کشور، موید این نکته است که حذف ارز ترجیحی در کمترین حالت ممکن باعث عدم خروجی سرمایه ایرانی و کاهش قاچاق از کشور شده‌است.
همچنین بررسی‌ها حکایت از این دارد که روغن در اقلیم کردستان نیز کمیاب شده‌است و حتی برخی از مواد غذایی نظیر روغن و نان در امارات متحده عربی با افزایش قیمت مواجه بوده‌است، هرچند کمیابی و افزایش قیمت مواد غذایی در سایه جنگ اوکراین و روسیه عاملی تاثیرگذاری بوده‌است اما نباید نقش حذف ارز ترجیحی و از بین بردن توجیه اقتصادی قاچاق آرد و روغن از ایران به کشورهای همسایه در این ماجرا را نادیده گرفت. (همان)
با بررسی دقیق‌تر این گزاره‌ها، اولا به زیان گسترده تصویب و اجرای بی برنامه این طرح در طول سالیان اخیر پی برده و دوما می توان به درستی و به موقع بودن شروع این تغییرات و در راس آنها سازماندهی نظام توزیع یارانه‌ها در دولت آقای رئیسی صحه گذاشت و امیدوار بود که سایر ترمیمات کلان اقتصادی دولت نیز به سرعت و با مطالعه تخصصی کافی و با بررسی جوانب کار هر چه زودتر به سرانجام خود رسیده و مردم نیز طمع این تحولات را بچشند.
محمد حسین‌پور